Đến với những lễ hội mùa Xuân của Vĩnh Phúc

Trước, trong và sau Tết Nguyên đán hoặc bất cứ khoảng thời gian nào trong năm, du khách có thể tới thăm Khu danh thắng Tây Thiên, thị trấn Đại Đình, huyện Tam Đảo. Và nếu đủ “duyên lành”, du khách sẽ được tham dự Lễ hội Tây Thiên vào chính hội là ngày 15 tháng 2 âm lịch hàng năm. Là lễ hội lớn nhất của tỉnh Vĩnh Phúc, với mong muốn đưa du khách “Đến với Phật, về với Mẫu”, lễ hội Tây Thiên là một phần quan trọng của đời sống xã hội, đáp ứng nhu cầu văn hóa, tín ngưỡng của Nhân dân, nhằm tưởng nhớ công ơn và tỏ lòng thành kính đối với Quốc Mẫu Tây Thiên Lăng Thị Tiêu, người có công lớn giúp vua Hùng mở mang bờ cõi, dạy dân trồng lúa nước… Lễ hội Tây Thiên có phần lễ và phần hội. Phần lễ gồm lễ cáo, lễ rước và lễ dâng hương. Phần hội là các trò chơi dân gian, trò diễn của người dân bản địa, các làn điệu dân ca của hai dân tộc Kinh và Sán Dìu đang sinh sống tại vùng núi Tam Đảo.

Lễ hội Tây Thiên - Hành trình "Đến với Phật, về với Mẫu"

Mỗi độ Xuân về, hàng vạn du khách thập phương “Đến với Phật, về với Mẫu” với niềm tin được yêu thương, che chở và gặp nhiều phước lành. Đến với lễ hội Tây Thiên, du khách cũng sẽ được đắm chìm vào cảnh sắc núi non hùng vĩ như tiên cảnh, tiếng nhạc thiền vang vọng, hòa cùng tiếng suối, tiếng nước đổ từ thác Bạc; được chiêm ngưỡng những dải rừng nguyên sinh xanh tươi bất tận, những vạt hoa đỗ quyên nhiều màu sắc, hoa anh đào thắm sắc hồng, hoa trạng nguyên đỏ rực… đẹp như một bức tranh nên thơ, hữu tình và để lại nhiều lưu luyến cho du khách.

Hoặc đầu tháng Giêng âm lịch hàng năm, du khách cũng có thể đến với huyện Bình Xuyên, về với thị trấn Hương Canh để tham dự lễ hội Kéo Song được tổ chức vào mùng 3 đến mùng 5. Trong không khí Xuân vẫn ngập tràn, lễ hội Kéo Song diễn ra tưng bừng náo nhiệt bên dòng sông Cánh. Các cao niên trong làng kể rằng: Kéo Song là trò chơi cổ truyền, biểu dương tinh thần thượng võ của người dân vùng sông nước. Trò chơi được bắt nguồn từ chiến thuật thao lược, luyện quân thủy chiến của các tướng lĩnh thời kỳ chống quân Nam Hán. Chiến thuật sử dụng dây song kéo điều chỉnh tốc độ của chiến thuyền sao cho phù hợp với thời gian dâng, hạ của thủy triều trên sông Cánh. Đây cũng chính là chiến thuật giúp đại quân của Ngô Quyền giành thắng lợi trước quân Nam Hán trên sông Bạch Đằng năm 938. Lễ hội Kéo Song có ý nghĩa lớn lao, không chỉ tưởng nhớ các vị Thành hoàng làng mà còn mong cầu một năm mưa thuận gió hòa. Dù trải qua thời gian và nhiều biến cố lịch sử nhưng cách thức thực hành và những nghi thức của trò diễn vẫn còn giữ nguyên giá trị, thể hiện tính cộng đồng, rèn luyện sức mạnh bền bỉ và sự khéo léo của người dân. Trong khuôn khổ lễ hội còn có đua bơi chải, đấu vật, nấu cơm thi… Mùa Xuân này du khách hãy đến với huyện Bình Xuyên để được hòa mình vào không khí lễ hội Kéo Song, hơn thế nữa, du khách có thể tới tham quan làng gốm Hương Canh nổi tiếng và dành thời gian chiêm ngưỡng Cụm đình Hương Canh với lối kiến trúc, mỹ thuật đặc sắc và vô cùng tài hoa từ thế kỷ XVII.

“Dù ai đi đâu, ở đâu/Nhớ ngày 17 chọi trâu thì về” - Đó là lời nhắn gửi mộc mạc, mời gọi du khách đến với lễ hội chọi trâu được tổ chức tại xã Hải Lựu, huyện Sông Lô. Là một trong những lễ hội cổ nhất của Vĩnh Phúc, lễ hội chọi trâu Hải Lựu được tổ chức vào ngày 16 và 17 tháng Giêng. Đến nay, lễ hội vẫn giữ được bản sắc truyền thống, hằng năm thu hút hàng vạn du khách từ khắp nơi đổ về theo dõi, tán thưởng… Tương truyền rằng: Lễ hội chọi trâu Hải Lựu bắt nguồn từ tục hiến tế thần linh của cư dân lúa nước. Lễ hội xuất hiện từ thế kỷ thứ 2 trước công nguyên, trong bối cảnh nhà Hán xâm lược nước Nam Việt, Thừa tướng Nam Việt là Lữ Gia lui quân về vùng núi (nay thuộc xã Hải Lựu) để tổ chức đánh giặc. Sau mỗi trận thắng, Lữ Gia cho tổ chức “đấu ngưu” nhằm động viên quân sĩ và mang lại niềm vui cho dân làng... Trâu sau khi chọi được mổ thịt để khao quân, động viên quân sĩ hăng hái chống giặc, cứu nước. Sau khi mất, Lữ Gia được dân làng tôn thờ làm Thành hoàng làng, trò “đấu ngưu” được lưu truyền thành hội chọi trâu để tưởng nhớ công lao của ông. Lễ hội chọi trâu Hải Lựu được tổ chức phần lễ vào ngày 15 tháng Giêng (gồm các nghi lễ tại Thành hoàng làng, lễ hiến sinh...) và phần hội (chọi trâu) diễn ra vào hai ngày 16 và 17 tháng Giêng. Lễ hội được tổ chức rất nghiêm cẩn: Mỗi năm, lễ trình trâu bắt đầu lần đầu tiên vào tháng 8 của năm trước và lần 2 vào 15 tháng Giêng năm sau, Ban Tổ chức lễ hội cử một đoàn lên Đền Hùng, Đền Mẫu Âu Cơ (tỉnh Phú Thọ) kính cáo. Đến ngày 16 và 17 thì tổ chức chọi trâu. Luật đấu rất khắt khe. “Ông Cầu” được chăm sóc chu đáo, kỹ lưỡng, người trực tiếp chăm sóc phải là người trong gia đình có văn hóa. “Ông Cầu” khỏe mạnh, đạt tiêu chuẩn cao về vóc dáng, sức mạnh cũng như thần thái… Đặc biệt, khi vào trận phải đấu trực diện, nhưng không được tàn sát khi đối phương thua. Trâu thắng được giải, sau đó mổ “khao quân” như thời Lữ Gia thuở trước… Đông đảo du khách khi đến theo dõi các trận đấu “nảy lửa” của các “Ông Cầu” cũng có thể mua thịt trâu chọi về làm quà, xem như một món quà may mắn đầu năm khi đến với huyện miền núi Sông Lô của tỉnh Vĩnh Phúc.

Xuôi về huyện Tam Dương, đầu Xuân mới, du khách hãy đến với xã Đồng Tĩnh tham dự một lễ hội hết sức độc đáo mang tên “Lễ hội đúc Bụt”. Hằng năm, cứ vào ngày mồng 8 tháng Giêng, Nhân dân thôn Phù Liễn, xã Đồng Tĩnh lại tổ chức lễ hội đúc Bụt tại đình làng. Từ xa xưa có truyền tích Ngọc Kinh công chúa chiêu tập nghĩa sĩ rèn đúc vũ khí tụ nghĩa dưới ngọn cờ cứu nước của Hai Bà Trưng. Nữ tướng đã ẩn mình là nhà sư tu luyện tại chùa Phù Liễn, có công dạy dân chúng biết các nghề: Sĩ - Nông - Công - Cổ. Lễ hội đúc Bụt được tổ chức đầy náo nhiệt ở sân đình, diễn ra cảnh nấu đồng, Ngọc Kinh công chúa cho đúc một pho tượng thời bấy giờ, dân quen gọi là “đúc Bụt”. Lễ hội bắt đầu bằng lễ trình Thánh xin phép được diễn trò đúc Bụt. 3 thanh niên diễn trò đúc Bụt, Chủ tế và 16 quan viên tiến hành tút chiếu khỏi 3 ông Bụt, tung ra ngoài để tản chiếu phát lộc. Cao trào của lễ hội sau phần tế lễ là tích trò “đúc Bụt” và “cướp chiếu” cầu đinh. Trò cướp chiếu của Bụt diễn ra quyết liệt là một nghi thức dân gian phồn thực mang ý nghĩa “cầu đinh” với ước muốn sinh được con trai nối dõi tông đường. Lễ hội đúc Bụt cũng được coi là “tục hèm” của lễ cầu đinh của người Việt ta.

Đến với lễ hội đúc Bụt, du khách còn được tận mắt chiêm ngưỡng nhiều tích trò dân gian như làm ruộng, trâu kéo cày, nhổ mạ, tát nước, phát bờ, cuốc góc, câu ếch, giảng bài, bổ củi, quạt lò kéo bễ, nấu đồng trong một chiếc nồi đất to… hay các cuộc thi đấu cờ tướng, bóng chuyền, chọi gà… Các hoạt động trong lễ hội không chỉ tưởng nhớ công lao Ngọc Kinh công chúa mà còn giúp người dân nâng cao sức khỏe, tạo sự vui tươi, hứng khởi trong lao động, cao hơn còn như một ước vọng đầu Xuân của bao du khách mong muốn một cuộc sống bình an, hạnh phúc, đủ đầy.

Đến với huyện đồng bằng Vĩnh Tường, du khách xin hãy ghé qua xã Đại Đồng để tham dự lễ hội Trâu rơm bò dạ đầy tưng bừng, đặc sắc. Lễ hội Trâu rơm bò dạ diễn ra vào mùng 4 tháng Giêng hằng năm. Lễ hội diễn ra từ sáng sớm, người dân làng Đồng Vệ và Bích Đại, xã Đại Đồng tập trung tại sân đình Bích Đại để làm lễ rước trâu, bò bện bằng rơm rạ lên miếu Đồng Vệ, tái hiện tích trò "Trâu rơm bò rạ".

Lễ hội Trâu rơm bò dạ - Ước nguyện mùa màng tốt tươi, người người ấm no, hạnh phúc

Tương truyền, Đinh Thiên Tích là vị tướng giỏi thời Hùng Vương thứ 6, có công lớn đánh đuổi giặc Ân. Sau khi đánh thắng giặc, ông đã đem quân về làng Bích Đại mổ trâu ăn mừng. Vị tướng tài còn dạy người dân làm nông nghiệp, chăn gia súc, xây nhà, dệt vải… Với mong muốn “làm cho làng mỗi ngày một thêm đông người, nhiều của”, ông đã bày ra phép rước cầu, mọi người mặc áo xanh, đỏ vác cày và bện trâu bằng rơm, nam đóng giả nữ, nữ đóng giả nam đem theo những mủng trấu để tung khắp cánh đồng, tượng trưng cho ngày hội toàn dân xuống đồng. Rơm rạ để bện trâu bò được chuẩn bị kỳ công, tuyển chọn kỹ lưỡng, đều là những sợi rơm vàng óng từ mùa gặt năm trước và được những người dân khéo tay bện, tết thành hình trâu, bò vào dịp cuối năm. Trâu rơm bò rạ sau khi hoàn thành được buộc theo một cái cày đã tháo lưỡi; một người đàn ông đóng vai trâu, bò và một người đàn ông khác cầm cày. Đoàn trâu rơm bò dạ độc đáo được diễu quanh xã trong niềm hân hoan, phấn khởi của đông đảo người dân. Lễ hội diễn ra sôi nổi, vui vẻ, tái hiện lại những hoạt động sản xuất nông nghiệp gần gũi thường ngày của người dân. Đến với lễ hội Trâu rơm bò dạ, du khách sẽ được tham gia vào nhiều hoạt cảnh sinh động khi thấy người dân Đại Đồng hóa trang thành nông dân, thợ rèn, lái buôn, thầy đồ… tham gia đồng diễn các hoạt động như dắt trâu đi cày, ném mạ, câu ếch, câu cá, cuốc phát bờ, tát nước, dạy học… Là lễ hội độc đáo, đặc trưng văn hóa lúa nước của cư dân đồng bằng châu thổ sông Hồng, lễ hội Trâu rơm bò dạ thể hiện nguyện vọng của người dân, cầu mong sự bảo trợ, phù hộ của thần linh để cây cối tốt tươi, gia súc, gia cầm không ngừng sinh sôi nảy nở, mùa màng bội thu, đồng thời bày tỏ khát vọng được hăng say lao động, cầu mùa, cầu lộc trời cho mưa thuận gió hòa, người người no ấm, an vui.

Là vùng đất cổ giàu truyền thống lịch sử, văn hóa, Vĩnh Phúc vẫn còn rất nhiều lễ hội mùa Xuân chờ du khách đến tham dự, khám phá để thêm hiểu, thêm yêu từng vùng đất, con người bản địa mỗi địa phương nơi đây. Mùa Xuân này và những mùa Xuân tiếp theo hãy đến với Vĩnh Phúc để đắm chìm vào những giá trị văn hóa truyền thống, để cùng gìn giữ và phát huy những giá trị văn hóa giàu bản sắc Việt Nam.