Ẩm thực Việt Nam không còn là nỗi nhớ của những người con xa quê mà giờ đây, nhiều du khách nước ngoài đến Việt Nam cũng do háo hức khám phá về một nền ẩm thực đã làm mê đắm biết bao người. Nói đến ẩm thực Việt Nam là nói đến một bản hòa ca tinh tế của hương vị, màu sắc và cảm xúc, phản ánh sự đa dạng văn hóa và lịch sử phong phú của đất nước từ Bắc vào Nam, mỗi vùng miền mang đến những trải nghiệm ẩm thực độc đáo riêng của địa phương mình.
Về Vĩnh Phúc, khám phá đất và con người nơi đây bạn không chỉ được ngắm cảnh đẹp, ăn món rau su su Tam Đảo nổi tiếng mà còn được thưởng thức nhiều món ăn dân giã đậm vị quê hương như món cá thính Lập Thạch, bánh Hòn, cháo se Hương Canh, tép dầu Đầm Vạc….vào những ngày chớm lạnh mùa đông, bên bữa cơm gia đình có đĩa cá thính rán vàng thơm nóng thì thật đưa cơm.
Xa xưa những vùng ven sông Lô không có đê điều như bây giờ nên cứ đến mùa mưa từ tháng 5 đến tháng 10 ta, nước lũ tràn về ngập đầy đồng, cá theo nước vào, mọi người bắt được rất nhiều, ăn không hết, đem bán thì chợ xa và thiếu thuyền bè, phơi khô bảo quản cũng khó nên người dân Lập Thạch đã nghĩ ra cách làm cá thính. Mọi người ăn thấy ngon, học hỏi lẫn nhau, rồi ai cũng biết làm. Nhưng các cụ cao niên cũng chẳng biết ai là người đầu tiên nghĩ ra nữa.
Cá được chọn là những con cá ngon như cá quả, cá riếc, cá mè, cá trôi…, ngô hạt rang vàng giã nhỏ, muối trắng, lá ổi bánh tẻ, rơm khô, nan tre.
Làm cá thính có nhiều cách, nhưng phổi biến nhất là cá tươi rửa sạch, mổ bỏ ruột, cạo sạch màng đen trong bụng cá, chặt vây. Nếu cá to thì sắt miếng từ 7-10cm, nếu cá nhỏ thì để cá con. Sau đó đem ướp muối trắng, cứ 10kg cá tươi ướp 1,5-1,8kg muối trắng: nhét muối vào bụng cá, bóp muối kỹ xung quanh cá, nếu để cả con thì phải nhét muối vào mang, miệng cá. Sau đó xếp cá vào lọ nén từ 36-48 tiếng, tuỳ theo nhiệt độ thời tiết và độ dầy mỏng của con cá. Cá ướp xong đem vắt kiệt nước, lấy thính ngô nhét đầy vào bụng, vào mang cá, bóp kỹ rồi xếp vào lọ sành đã phơi khô, mỗi lượt cá cho thêm một lượt lá ổi. Trên cùng là rơm khô (đã nhặt hết lá chân, vò kỹ, rũ sạch) nhét chặt vào lọ, lấy 6 nan tre cài không cho rơm thò ra miệng lọ. Lấy một bắng sành đựng nước rồi đem lọ cá thính lộn ngược úp xuống; thỉnh thoảng phải đổ nước cũ, thay nước mới, không để nước ôi tanh, không cho không khí lọt vào làm hỏng cá. Miệng lọ sành cần chọn loại miệng cao. Cá làm xong, 3 tháng sau lấy ra nướng than hoa mà ăn là ngon nhất. Nếu định để lâu thì sau 3 tháng phải lấy cá ra, thay thính mới theo cách làm như trên. Có thể để lâu được vài năm.
Cá thính ăn không khô như cá mắm biển, không nhão như cá nướng tươi và rán. Để miếng cá trên đĩa trông như miếng bánh đa mật. Gỡ cá ra, thịt cá có màu mận chín. Khi ăn, những hạt thính thơm thơm, giòn giòn, sậm sựt hoà quyện với vị ngọt đậm của cá đọng mãi trên đầu lưỡi, tạo nên một hương vị lạ, hấp dẫn mà các món cá khác ở miền xuôi không có được.
Cá thính còn có thể ăn gỏi: Cá ướp thời gian 6 tháng trở lên là đem ăn sống được. Lấy cá ướp ra, cạo sạch thính ngô, thái lát mỏng. Dùng các gia vị: lá chanh thái nhỏ, rau thơm các loại, rau cải trắng chấm nước sôi, lạc rang giã nhỏ, cuốn tất cả với một lát cá vào một cái bánh đa nem, rồi chấm nước “ma gi” (hoặc tàu vị yểu) và nhắm với rượu thì rất ngon!
Ngày nay, ở huyện Lập Thạch đã có những công ty chuyên sản xuất cá thính phục vụ nhu cầu tiêu dùng trong nước và xuất khẩu. Cá thính Lập Thạch không chỉ dừng lại là món ăn đơn thuần hàng ngày mà còn là mặt hàng được thiêu thụ rộng rãi đem lại thu nhập cho bà con miền đá dựng, góp phần xây dựng dựng quê hương Lập Thạch ngày một phát triển.