Đi tìm dấu tích người xưa…

Ngày 29/12/2023, UBND tỉnh Vĩnh Phúc ban hành Quyết định 2992 về việc phê duyệt Đề án “Bảo vệ và phát huy giá trị di tích khảo cổ học Đồng Đậu, thị trấn Yên Lạc, huyện Yên Lạc, giai đoạn 2023 -2030” với mục tiêu bảo vệ và phát huy giá trị di tích khảo cổ Đồng Đậu. Đề án mang ý nghĩa quan trọng nhằm đưa di tích khảo cổ Đồng Đậu thành một trung tâm văn hóa, lịch sử, một quần thể di tích Quốc gia đặc biệt quan trọng bậc nhất về lịch sử buổi đầu dựng nước của dân tộc, nhằm giáo dục truyền thống yêu nước, uống nước nhớ nguồn, lòng tự hào lịch sử dân tộc đối với các tầng lớp Nhân dân trong và ngoài tỉnh, gắn với phát triển du lịch.

Đi tìm dấu tích người xưa…

Là tỉnh nằm ở trung tâm Bắc Bộ, một góc xứ Đoài xưa - một trong tứ trấn của kinh thành Thăng Long, Vĩnh Phúc từ bao đời nay luôn là phên dậu phía Tây Bắc bảo vệ kinh đô qua các thời kỳ lịch sử. Được thiên nhiên ban tặng đủ 3 vùng cảnh quan: Núi, trung du và đồng bằng, Vĩnh Phúc có phong cảnh sơn thủy hữu tình. Do đó, từ rất sớm, Vĩnh Phúc đã thu hút con người đến khai phá, sinh cơ lập nghiệp. Trong dòng chảy phát triển của văn minh sông Hồng, dấu tích tiêu biểu nhất tại Vĩnh Phúc là di tích khảo cổ học Đồng Đậu. 

Di tích khảo cổ học Đồng Đậu có quy mô hơn 85.000m2, phân bố chủ yếu trên Gò Đậu lớn và một phần khu vực thấp xung quanh chân gò, thuộc thôn Đông Hai, xã Minh Tân (nay là thị trấn Yên Lạc, huyện Yên Lạc, tỉnh Vĩnh Phúc). Vào tháng 2 năm 1962, di tích khảo cổ học Đồng Đậu được phát hiện. Từ khi được phát hiện tới nay, di tích Đồng Đậu đã được các cơ quan nghiên cứu khai quật khảo cổ bảy lần. Lần thứ nhất từ tháng 11 năm 1965 đến tháng 3 năm 1966, tổng diện tích khai quật là 200m2. Lần thứ hai từ tháng 4 đến tháng 6 năm 1967, tổng diện tích khai quật là 50m2. Lần thứ ba từ tháng 12 năm 1968 đến tháng 5 năm 1969, tổng diện tích khai quật là 300m2. Lần thứ tư tiến hành vào trung tuần tháng 5 năm 1984, tổng diện tích khai quật là 108m2. Lần thứ năm vào tháng 3 năm 1987, tổng diện tích khai quật là 15m2. Lần thứ sáu từ tháng 11 đến tháng 12 năm 1999, tổng diện tích khai quật là 70m2. Lần thứ bảy tiến hành vào tháng 10 năm 2012, tổng diện tích khai quật là 25m2.

Thủ tướng Phạm Văn Đồng tới thăm, động viên đoàn cán bộ thực hiện công tác khai quật tại di tích khảo cổ học Đồng Đậu

Đáng chú ý, trong đợt khai quật thứ ba (trong các năm 1968, 1969) là đợt khai quật có quy mô lớn nhất, nhiều đoàn công tác các ngành văn hóa, khoa học, giáo dục… đã tới hiện trường tham quan, nghiên cứu, đặc biệt Thủ tướng Phạm Văn Đồng đã trực tiếp tới thăm, động viên đoàn cán bộ thực hiện công tác khai quật. Trong đợt khai quật này, đã phát hiện nhiều di tích như nền đất sét vàng, bếp, hố đào và lần đầu tiên phát hiện ra mộ táng tại di tích Đồng Đậu. Mộ được chôn trong khu vực cư trú, sát bề mặt sinh thổ. Qua những lớp đất từ giai đoạn sớm đến giai đoạn muộn, qua các di tích và di vật, các nhà nghiên cứu đã xác định rõ ràng Đồng Đậu có sự phát triển liên tục của 3 tổ hợp văn hóa, khởi đầu từ Phùng Nguyên qua Đồng Đậu đến Gò Mun.

Năm 1999, được phép của Bộ Văn hóa - Thông tin, Bảo tàng Lịch sử Việt Nam đã phối hợp với Sở Văn hóa Thông tin - Thể thao Vĩnh Phúc tổ chức khai quật lần thứ sáu di tích khảo cổ học Đồng Đậu. Trong lần khai quật này, các nhà khảo cổ đã phát hiện một ngôi mộ ở độ sâu 3,3m. Bộ xương còn khá nguyên vẹn trừ cẳng chân và bàn chân trái đã mủn nát. Người chết được đặt nằm ngửa, hai tay chân duỗi thẳng. Người này được xác định là nam giới khoảng hơn 40 tuổi. Trên cẳng tay phải đeo một vòng đá to, đường kính vòng đá lên tới 106mm, đường kính lỗ 56mm, bề dày 14mm. Bộ di cốt người này được xác định thuộc giai đoạn văn hoá Phùng Nguyên. Bộ di cốt được đưa về lưu giữ, bảo quản và trưng bày tại Bảo tàng tỉnh Vĩnh Phúc. Cứ vào ngày Rằm, mùng Một âm lịch, cán bộ Bảo tàng tỉnh Vĩnh Phúc đều thắp hương, thể hiện sự thành kính của thế hệ sau đối với tổ tiên, cội nguồn.

Đồng Đậu - Dấu tích bốn tầng văn hóa của người Việt cổ…

Từ kết quả nghiên cứu, khai quật nhận thấy: Đồng Đậu là di tích khảo cổ có tầng văn hóa vào loại dày nhất, gần 4m, nếu tính cả độ sâu của những huyệt đất đào sâu xuống sinh thổ thì có nhiều nơi từ trên mặt xuống tới đáy hố huyệt sâu tới trên dưới 5m. Đồng Đậu là di tích khảo cổ thu được hiện vật phong phú, đa dạng nhất về chất liệu, số lượng và kiểu dáng, hiện vật ở đây có đủ chất liệu đá, gốm, xương, sừng, đồng; riêng đồ xương thì chưa có một di tích khảo cổ nào có số lượng lớn và loại hình phong phú như ở Đồng Đậu. Đồng Đậu cũng là di tích gần như duy nhất ở Bắc Bộ có địa tầng thể hiện đầy đủ các giai đoạn phát triển từ Phùng Nguyên tới Đông Sơn và được bảo tồn nguyên vẹn cho đến ngày nay. Các nhà khoa học nhận định: Di tích khảo cổ học Đồng Đậu là minh chứng dấu tích của cả bốn giai đoạn văn hóa, từ văn hóa Phùng Nguyên qua văn hóa Đồng Đậu đến văn hóa Gò Mun và văn hóa Đông Sơn. Đồng Đậu như một tấm bia lịch sử ghi lại quá trình tồn tại và vươn lên từ thấp tới cao của người Việt cổ ở buổi đầu dựng nước.

Lối vào Di tích khảo cổ học Đồng Đậu

Năm 2000, sau khi Bảo tàng Lịch sử Việt Nam và Sở Văn hóa Thông tin - Thể thao Vĩnh Phúc tiến hành lập hồ sơ khoa học trình cấp có thẩm quyền, Di tích khảo cổ học Đồng Đậu đã được Bộ Văn hóa - Thông tin công nhận là Di tích lịch sử văn hóa cấp Quốc gia. Năm 2001, UBND tỉnh Vĩnh Phúc ban hành Quyết định số 2078 về việc phê duyệt đề cương nhiệm vụ quy hoạch tổng thể di tích khảo cổ học Đồng Đậu nhằm hoạch định phạm vi bảo vệ di tích, đồng thời xây dựng các dự án đầu tư, cắm mốc, dựng bia ghi dấu các hố khai quật, tiếp tục khảo sát, nghiên cứu, khai quật di tích để Đồng Đậu trở thành một trong những trung tâm văn hóa, phục vụ mục đích nghiên cứu khoa học lâu dài và chương trình phát triển kinh tế, xã hội của huyện Yên Lạc và của tỉnh Vĩnh Phúc, xứng đáng với giá trị của một di tích khảo cổ học có ý nghĩa đặc biệt quan trọng của cả nước.

Mới đây nhất, cuối năm 2023, UBND tỉnh Vĩnh Phúc ban hành Quyết định phê duyệt Đề án “Bảo vệ và phát huy giá trị di tích khảo cổ học Đồng Đậu, thị trấn Yên Lạc, huyện Yên Lạc, giai đoạn 2023 -2030” với mục tiêu bảo vệ và phát huy giá trị di tích khảo cổ Đồng Đậu - Một trong những di tích Quốc gia đặc biệt quan trọng bậc nhất về lịch sử buổi đầu dựng nước của dân tộc, nhằm giáo dục truyền thống yêu nước, uống nước nhớ nguồn, lòng tự hào lịch sử dân tộc đối với các tầng lớp Nhân dân trong và ngoài tỉnh.