Độc đáo kiến trúc nghệ thuật đình Thổ Tang

Đình Thổ Tang thuộc thị trấn Thổ Tang, huyện Vĩnh Tường, tỉnh Vĩnh Phúc. Cùng với các ngôi đình nổi tiếng xứ Đoài như: Mông Phụ, Chu Quyến, Tây Đằng…, đình Thổ Tang với kiến trúc thời Hậu Lê mang giá trị tiêu biểu cho nghệ thuật kiến trúc đình làng Bắc Bộ (thế kỷ XVII). Đình thờ vị thần Lân Hổ (tên thật là Phùng Tráng, xã Phùng Bảng, huyện Minh Nghĩa, thị trấn Sơn Tây, nay là xã Đồng Thái, huyện Ba Vì, thành phố Hà Nội), là người có công đánh hổ cứu dân, làm đến chức đô thống trong triều của Trần Nhân Tông, được phong tước Lân Hổ hầu. Khi vua đánh giặc ở Ma Sa, ông giữ chức Đô ngự long quân tiến trước đánh tan quân giặc. Sau khi thắng trận, Vua đã sai ông ở lại vùng biên giới và ông mất tại đây, nhiều làng ở vùng Sơn Tây, Ba Vì, Sơn Vi, Việt Trì... đã tôn ông làm thành hoàng làng.

Đình Thổ Tang nằm trên một bãi đất rộng, khá cao, bên cạnh là một hồ nước nhỏ, quay hướng Tây, một hướng khá hiếm trong loại hình di tích này. Đình Thổ Tang được xây dựng theo kiểu chữ Đinh, đại đình là toà nhà lớn chia làm 5 gian, 2 dĩ. Phần nhô ra phía sau là hậu cung. Mái đình lợp ngói vảy hến. Bốn góc mái có đao cong hình rồng. Đình có tới 56 cột gỗ, được phân bố 8 hàng chạy ngang, 6 hàng dọc. Phần cột của hậu cung gồm 4 hàng chạy ngang, 2 hàng dọc. 

Đình Thổ Tang (thị trấn Thổ Tang, huyện Vĩnh Tường, tỉnh Vĩnh Phúc)

Kết cấu bộ vì chính của đình theo kiểu thức “chồng rường - giá chiêng”, liên kết phía dưới theo lối “thượng chồng cốn, hạ kè - bẩy”, đây là kiểu kiến trúc khá đặc trưng cho các ngôi đình có niên đại sớm (thế kỷ XVII-XVIII) đã tạo ra nhiều hơn các mảng cấu kiện kiến trúc để người thợ dân gian thoải mái phô diễn các mảng chạm trổ tinh xảo.

Trong đình hiện còn lưu giữ được 21 bức chạm khắc gỗ độc đáo và hết sức tinh tế trên các thành phần kiến trúc: thân kè, thân bẩy, thân rường. Đây là những di sản vật thể, minh chứng cho sự tài hoa và phồn thịnh của vùng đất học, đất nghề, đất giao thương với trăm miền. Cùng với đó là bức chạm Ngày hội xuống đồng, ở ngay hè đình, cạnh cửa ra vào. Bức phù điêu miêu tả ngày hội xuống đồng thuở trước với nhiều nhân vật thuộc đủ các tầng lớp xã hội thu nhỏ trong một ngôi làng mà trung tâm là người đang cày ruộng với trâu. Từ những nét chạm trổ có thể cho thấy một không khí ngày hội xuống đồng đầu năm tưng bừng. 

Bên cạnh gian đình trong phía phải là bức chạm bắn hổ, thể hiện sức mạnh, sự mưu trí của con người chinh phục và làm chủ tự nhiên, ngay cả với những loài thú dữ. Bức chạm đá cầu tả cảnh đá cầu, được đặt ở ngách cột cái gian cạnh hình vuông, thể hiện hình ảnh hai người đá cầu khá đẹp cùng những động tác vô cùng sống động. Theo các cao niên, ngoài những bức phù điêu vô giá đó, đình Thổ Tang còn giữ được nguyên vẹn bộ trang phục của tướng Lân Hổ ở trong hậu cung. Cùng với đó là 7 sắc phong của các triều đại ban cho Lân Hổ Đô Thống Đại Vương.

Hoành phi đình Thổ Tang ghi ba chữ "Hòa Vi Quý"

Lễ hội đình Thổ Tang diễn ra từ ngày mùng 10 đến 12 tháng Giêng âm lịch hàng năm. Lễ hội truyền thống đình Thổ Tang diễn ra với các nghi thức trang trọng, linh thiêng như: Rước sắc, rước nghinh từ Đền Trúc Lâm, rước Bình hương từ Miếu nhà nuôi về đình, đón lễ quan anh, tổ chức tế lễ và hoàn sắc… Ngoài ra, còn tổ chức các hoạt động văn hóa, văn nghệ, giao lưu thể thao, trò chơi dân gian, các trò diễn xướng dân gian nhằm khuyến khích phát triển chăn nuôi và trồng trọt. Hội đình Thổ Tang có hội thi các “Ông Đô” là những con lợn được kén giống và được nuôi sao cho thật béo để đem đi tế thần. Và khi mổ thịt cúng thần, làng phải kén trai tân mới được chọc tiết. Ngoài phần thịt để cúng lễ, thịt các “Ông Đô” được chia biếu các giáp trong làng. Lễ hội đình Thổ Tang là một trong những lễ hội ở Vĩnh Phúc có truyền thống lâu đời, nhắc nhở thế hệ sau biết sống có đạo nghĩa, biết nhớ ơn đến những người xưa, những vị anh hùng dân tộc đã có công bảo vệ đất nước khỏi giặc ngoại xâm.

Du khách gần xa trong bộn bề công việc có thể dành một chút thảnh thơi, tới thăm đình Thổ Tang để một lần được ngắm nhìn, tìm hiểu sâu hơn về di tích kiến trúc nghệ thuật Quốc gia đặc biệt này.